Siatki centylowe to narzędzie, które pozwoli Ci w obiektywny sposób monitorować rozwój Twojego dziecka. Najczęściej siatki centylowe kojarzą się z młodszymi dziećmi, ale istnieją też siatki centylowe dla starszych dzieci, aż do 18 roku życia.
Dlaczego to jest ważne ?
Rodzice często martwią się, że ich małe dzieci zbyt mało przybierają na masie. A na jakiej podstawie? Najczęściej porównują masę ciała swoich dzieci z masą innych dzieci w podobnym wieku. TO NIE MA SENSU. Dzieci różnią się między sobą, tak jak różnią się dorośli. Żeby sprawdzić czy Twoje dziecko rozwija się w prawidłowym tempie – korzystaj z siatek centylowych.
W drugim półroczu życia dziecko już nie rośnie tak szybko jak w pierwszym półroczu. Masa ciała, która przez pierwsze pół roku życia dziecka rosła z dnia na dzień, nagle zatrzymuje się. Lepiej schowaj wagę dla niemowląt do szafy, bo codzienne ważenie dziecka w drugim półroczu życia prowadzi tylko do frustracji.
Po ukończeniu roku, gdy już dziecko zaczyna chodzić i ruszać się intensywnie, tempo przyrostu masy ciała znowu spada. Z tego powodu, dzieci w drugim roku życia często mają mniejszy apetyt niż miały w pierwszym roku! Najczęściej nie ma powodów do zmartwień, bo to normalny etap rozwoju dziecka, ale dla własnego spokoju warto monitorować rozwój dziecka na siatkach centylowych.
Dla niemowląt i dzieci od urodzenia do trzeciego roku życia korzystaj z siatek centylowych WHO. Powyżej trzeciego roku życia do 18. zaleca się korzystanie z siatek opracowanych w Polsce – OLA i OLAF. Dla wcześniaków opracowano osobne standardy Intergrowth 21, którymi należy się posługiwać w ocenie stanu odżywienia i wzrastania dzieci do 64 tygodnia wieku ciążowego.
Jak posługiwać się siatkami?
Potrzebujesz trzech danych: wiek, masa ciała i wzrost. Wybierz odpowiednią siatkę – dla chłopca lub dziewczynki.
Na linii poziomej znajdź wiek swojego dziecka, a na linii pionowej znajdź (w zależności od siatki) masę ciała lub długość. Z tych punktów, używając linijki, poprowadź dwie prostopadłe linie. Punkt przecięcia tych linii pokaże Ci, w którym kanale centylowym znajduje się Twoje dziecko.
Przykład 1: Jaś, 12 miesięcy, masa ciała: 9 kg, wzrost: 75 cm
Ten chłopiec wagowo znajduje się tuż powyżej 25 centyla (nad zieloną linią). Co to oznacza? Na pewno nie to, że jest za chudy i że trzeba dążyć do 50 centyla. Oznacza to jedynie tyle, że ok. 25% rówieśników tego chłopca jest lżejszych od niego, a ok. 75% – cięższych.
Jeśli będziesz korzystać z siatek regularnie (wystarczy raz – dwa razy na miesiąc) to łatwo zaobserwujesz czy rozwój dziecka przebiega harmonijnie. Ważne jest, aby krzywa rozwoju, wraz z upływem czasu, utrzymywała się albo w tym samym kanale centylowym (w naszym przykładzie – w pobliżu zielonej linii) albo w pobliżu linii sąsiednich (tutaj w pobliżu linii fioletowej lub czerwonej). Jeśli zauważysz na siatce duże zmiany, np. przeskok o dwa kanały centylowe, brak zmian we wzroście, nagły przyrost lub spadek masy ciała to wtedy skontaktuj się z lekarzem.
Wartości, które znajdują się w granicach między 3. a 10. centylem oraz między 90. a 97. centylem to “strefa obserwacyjna”. Co to oznacza?
Jeśli chodzi o niemowlę karmione piersią na żądanie to zazwyczaj nic nie oznacza i nie ma powodów do zmartwień, bo każde dziecko rozwija się w swoim tempie, zgodnie ze swoimi cechami genetycznymi.
Jeśli chodzi o starsze dziecko, które nagle znalazło się w tej strefie obserwacyjnej, a wcześniej znajdowało się bliżej 50 centyla to zdecydowanie warto przyjrzeć się mu uważniej i skonsultować jego stan zdrowia z lekarzem, a jadłospis z dietetykiem.
Obszar “normy” znajduje się pomiędzy 3. i 97. kanałem centylowym. Niektóre siatki (na przykład te, które możemy znaleźć w książeczkach zdrowia dziecka) zamiast centyli mają zaznaczone SD (odchylenie standardowe) i wtedy górną i dolną granicę normy wyznaczają krzywe -2SD i +2SD, a obszar normy znajduje się pomiędzy nimi.
Jeśli dziecko znajduje się wagowo poniżej 3 centyla to wcale nie musi oznaczać, że jest chore. Jest całe mnóstwo szczupłych i niskich dzieci z masą poniżej 3 centyla, które są zdrowe i rosną w swoim tempie. Po prostu mają takie uwarunkowania genetyczne, a ich rodzice (lub jedno z rodziców) również są szczupli i niscy. Utrzymywanie się na siatce w pobliżu 3 centyla bardzo często dotyczy też dzieci urodzonych przedwcześnie i z niską masą urodzeniową.
Podobnie jest z niemowlakami o masie powyżej 97. centyla. Jeśli masa urodzeniowa dziecka była wysoka, dziecko jest karmione piersią i utrzymuje się na siatkach centylowych w górnych granicach przez cały okres niemowlęctwa to najczęściej nie ma powodów do obaw.
U dzieci powyżej pierwszego roku życia masę ciała powinno się interpretować w powiązaniu z centylem wzrostu, a nie tylko w odniesieniu do wieku.
Ale uwaga! Samodzielne mierzenie długości niemowlaka czy małego dziecka jest obarczone dużym błędem. Pomiary długości/wysokości ciała niemowląt i małych dzieci powinny być wykonywane przez wykwalifikowany personel medyczny, z zastosowaniem profesjonalnego sprzętu.
Poniżej siatka centylowa WHO zależności długości ciała od wieku dla chłopców:
Jeżeli chodzi o wzrost to Jaś znajduje się między 25 a 50 centylem (pomiędzy linią zieloną i fioletową).
W warunkach idealnych centyle wzrostu i masy ciała powinny mieć zbliżoną wartość i znajdować się w granicach sąsiadujących kanałów centylowych. Tak właśnie jest u Jasia. Masa ciała jest tuż powyżej 25 centyla, a długość między 25 a 50 centylem. Wszystko jest w porządku.
Jeżeli centyl masy ciała jest znacznie mniejszy od centyla wzrostu to może wskazywać na niedobór masy do wysokości.
Przykład 2: Ania, 18 miesięcy, masa ciała 9 kg, wzrost 82 cm
Masa ciała Ani znajduje się na siatce między 10 a 25 centylem – w normie. Długość ciała Ani znajduje się na siatce blisko 75 centyla – również w normie. Jednak niepokojący jest fakt, że centyle masy ciała i wzrostu są od siebie dość odległe.
To jest sygnał, że należy przyjrzeć się dziecku uważniej.
Można też posłużyć się siatką centylową zależności masy ciała od wzrostu.
Na tej siatce widać że proporcja masy ciała do długości jest w okolicach trzeciego centyla.
Jak obliczyć BMI dziecka?
W praktyce klinicznej do oceny stanu odżywienia często używa się wskaźnika względnej masy ciała BMI (z angielskiego body mass index).
Wartość BMI wylicza się według wzoru: masa ciała /: wzrost do kwadratu
Masę ciała (w kilogramach) należy podzielić przez wysokość ciała wyrażoną w metrach (czyli zamiast 82 cm podstawiamy do wzoru 0,82 m) i podniesioną do kwadratu. Pamiętaj, aby najpierw podnieść wzrost do kwadratu, czyli pomnożyć 0,82 x 0,82, bo inaczej wynik wyjdzie nieprawidłowy.
BMI Ani wynosi: 9 kg / (0,82 m x 0,82 m) = 9 / 0,67 = 13,4
BMI dla dzieci nie ma nic wspólnego z zakresami BMI dla dorosłych i każdorazowo należy odnieść je do odpowiednich siatek centylowych (BMI/wiek/płeć).
BMI Ani na siatce znajduje się w okolicach 3 centyla.
Jeżeli BMI dziecka znajduje się na siatce poniżej 5 centyla to mamy do czynienia z niedowagą, jeżeli powyżej 85 centyla to mówimy wówczas o nadwadze. Natomiast gdy BMI jest powyżej 95 centyla mówimy o otyłości.
Tutaj pragnę jeszcze raz podkreślić jak bardzo istotny jest dokładny pomiar wzrostu przez wykwalifikowany personel medyczny. Bo jeżeli Ania została zmierzona niedokładnie i tak naprawdę mierzy 80 cm, a nie 82 to robi to znaczącą różnicę! Przy 80 cm wzrostu BMI Ani wynosi 14, a wtedy znajduje się ona na siatce BMI między 5 a 10 centylem, czyli w normie.
I co dalej?
U dzieci ze stwierdzonym niedoborem masy ciała w pierwszej kolejności należy zweryfikować jadłospis. Nieprawidłowo zbilansowana dieta (zarówno ilościowo jak i jakościowo) jest najczęstszą przyczyną niedoboru masy ciała u dzieci. Po wstępnym wykluczeniu przyczyn dietetycznych, wykonuje się podstawowe badania laboratoryjne, takie jak: morfologia, CRP, badanie ogólne moczu, ale również USG jamy brzusznej i badania w kierunku celiakii, alergii czy pasożytów. Tak naprawdę chorób i zaburzeń, które mogą być przyczyną niedoboru masy ciała jest bardzo wiele. Diagnostyką chorób zajmuje się oczywiście pediatra.
W podobny sposób stwierdza się nadwagę lub otyłość, zarówno u młodszych, jak i u starszych dzieci. Jeżeli pediatra stwierdzi u dziecka nadmierną masę ciała to również w pierwszej kolejności należałoby przyjrzeć się diecie dziecka. Lekarz może również skierować dziecko na badania w kierunku m.in.cukrzycy czy zaburzeń metabolicznych.
Siatki centylowe WHO dla dzieci od urodzenia do 5 roku życia, do pobrania i wydrukowania znajdziesz TUTAJ.
Siatki OLA i OLAF dla dzieci powyżej 3 roku życia znajdziesz TUTAJ.
W książeczce zdrowia dziecka również znajdziesz odpowiednie siatki centylowe, niestety znacznie mniejsze, ale one również pozwolą Ci monitorować zmiany masy i długości ciała Twojego dziecka w czasie.
A jeśli chcesz mieć komplet takich profesjonalnych siatek jak moje na zdjęciach to możesz je zakupić na stronie standardy.pl
Źródła naukowe:
- WHO, child growth standards: (dostęp on-line): https://www.who.int/childgrowth/en/
“Żywienie i leczenie żywieniowe dzieci i młodzieży” pod redakcją Hanny Szajewskiej i Andrei Horvath, Warszawa 2017, 381-385.
Dembiński Ł. “Niedobory masy ciała w praktyce pediatrycznej”. Forum Pediatrii Praktycznej, 2015, 5; 18-25.
Nehring-Gugulska M. “Tempo wzrastania dzieci karmionych piersią”. Medycyna Praktyczna (on-line)
Przy okazji, serdecznie zapraszam Cię na mój bezpłatny mini kurs “Jak pomóc niejadkowi”. Zapisy tutaj: https://www.dziecizdrowoodzywione.pl/mini-kurs-o-niejadkach/
